Nước Cộng Hoà Gambia - Republic of The Gambia
Là quốc gia nhỏ nhất Phi châu với diện tích chỉ 11.295 km2, dân số gần 1.9 triệu, Gambia có địa hình ngắn như một nét vạch ngang, bờ biển chỉ được 80 km hướng ra Atlantic, phần còn lại nằm gọn sâu trong phần đất xứ Sénégal. Ngôn ngữ hành chính dùng tiếng Anh từ thời thuộc địa cũ, nhưng từ năm 2014 tiếng Ả-rạp được chính thức dùng làm quốc ngữ và dân quân được khuyến khích học tập -khi đa số dân tình chỉ biết nói thổ ngữ riêng của bộ tộc tiên tổ và tiếng hỗn hợp créole. Hồi giáo chiếm đến 90% tổng số tín đồ, và chính quyền nước Gambia đang trên đà thay thể chế quốc gia thành một Islamic Republic, do có chiều hướng thiên về Khối Ả-rập.
Từ thế kỷ 13, sắc dân nhiều bộ lạc đã tìm đến sinh sống gần khúc sông Gambia đổ ra đại dương trên vùng đất mênh mông rộng nơi đây.. Để theo ngày tháng hai vương quốc Ghana và Mali được thành lập.. Gambia ngày nay là một phần của các vương quốc xưa, đã bị các cường quốc trời Âu chiếm cứ rồi xâu xé, bán đổi lẫn cho nhau, khi đầu tiên người Bồ Đào Nha vào thế kỷ 15 đem thuyền tầu khám phá miền đất mà nhiều nơi còn hoang dã này.
Qua thế kỷ 17, Pháp thừa thế mạnh trên các biển cả đến gây hấn chiếm đoạt hẳn cả một vùng đất rộng, lập nên trung tâm thu góp và bán buôn nô lệ rất phồn thịnh qua hơn một thế kỷ. Sau, vương quyền Anh lợi dụng tình hình chính trị bất ổn vì những cuộc cách mạng làm Pháp suy yếu bèn ép buộc Pháp bán lại phần đất trên một đảo nhỏ ven sông Gambia, vốn chỉ là một vùng của xứ Sénégal đang thuộc Pháp.. Để vương quyền Anh cho thành lập thành phố Bathurst (thủ đô Banjul ngày nay) và biến miền đất này thành một trong những thuộc địa của Anh quốc, cũng như dùng dòng sông Gambia tiến xa trong lục địa dành chủ quyền đất mới, ruồng bắt dân các bộ lạc để tiếp tục thương vụ nô lệ nhiều lợi nhuận của Pháp, nhất là để mang họ sang các đồn điền trồng cây bông vải trên vùng *Bắc Mỹ /Tân Thế giới... Nhưng sau, cũng chính vương quyền nước Anh tại Banjul đã đề xướng cho việc ngưng các cuộc bắt cóc và bán buôn nô lệ này.
Theo thời cuộc, Anh quốc phải trả độc lập cho nhiều thuộc địa, và Gambia là thuộc địa cuối có chủ quyền vào năm 1965. Gambia nước nhỏ lại nghèo, không tài nguyên thiên nhiên, chưa có tổ chức vững vàng vì không thừa hưởng được từ Anh quốc chút văn minh tiến bộ nào mà chỉ bị dùng làm hải cảng cho các thương vụ nô lệ.. Và do luôn lo ngại bị Sénégal chèn ép, nên Gambia phải cầu hòa, xin dựa vào thế vững vàng chung với Sénégal qua Liên hiệp Confédération Sénégambia.. Nhưng chỉ được 7 năm trước khi Sénégal cho giải thể.
Sau ngày độc lập Gamgia từ bỏ vương quyền cũ, Tổng thống đầu tiên của Gambia là ông Jawara, nhiệm chức từ năm 1970 để kéo dài cho đến khi bị lật đổ qua cuộc đảo chánh ngày 22/7/1994 bởi ông Jammel.
Cao to và bề thế, danh giá và nổi bật nhất thủ đô Banjul là "ARCH 22" ghi dấu ngày cách mạng thành công!
Trung tâm thủ đô nhìn từ ven bờ Atlantic. Một góc phố của khu thương mại chính, khang trang nhất Banjul .
Ông tổng thống thứ hai Jammel này cũng như ông trước, luôn tái thắng cử với số phiếu kỷ lục dù bị phản đối khắp nơi, ông cũng thoát được nhiều cuộc chính biến nên đã dùng kỷ luật sắt lẫn các bàn tay sắt của quân đội, cảnh sát, nhóm tuần cảnh vũ trang, cả cho ra thiết quân luật cùng nhiều đạo luật khắt khe để cai trị dân, bất chấp biết bao cảnh cáo của nhiều cộng đồng thế giới về nhân quyền lẫn dân quyền.
Gambia đứng hàng cao trong danh sách những xứ sở nghèo nhất thế giới, do xã hội thiếu tổ chức, y tế và giáo dục được trợ giúp từ nước ngoài nhưng bị lũng đoạn vì tham nhũng.. Không tài nguyên thiên nhiên, đất đai lại thiếu mầu mỡ và chính quyền không tạo điều kiện tốt để giúp nông nghiệp phát triển, trong khi 75% dân chúng phải sống dựa vào những khoảng ruộng đất khô cằn để trồng khoai củ đậu hột hay nuôi gà, dê lấy thịt. Bờ biển hẹp của Gambia cho số lượng cá khá tốt, nhưng người dân đều phải tự lực lo toan. Khách thăm các làng chài rất.. ấn tượng trước những dàn cá muối mặn phơi tỏa mùi nặng nồng dưới hừng hực nắng mặt trời.
Nhiều xứ sở Phi châu bên bờ Atlantic những năm sau này có tiềm năng dầu hoả ngoài khơi, mang hy vọng cho dân tình. Riêng với Gambia, ngoài chính phủ độc tài và nạn tham nhũng siêu hạng như trên đa số các nước bạn, Gambia đã bị lên án là hay dung túng cho những loại ma tuý đến từ Nam Mỹ. Chất nghiện đã xâm nhập vào lục địa Phi châu qua hải cảng Gambia.
Thủ đô Banjul, thành phố cảng quan trọng nằm trên một hòn đảo ven Atlantic và cạnh sông Gambia có dân số hơn nửa triệu tính cả vùng ngoại ô. Khách du thuyền ghé bến Gambia qua cái nhìn đầu tiên, đều thấy thích thú với bãi biển rộng rũ bóng hàng dừa của các làng chài, những ghe thuyền dập dình trên sóng nước, xem rất exotic.. Nhưng khi xuống bến vòng quanh thăm cảnh viếng người, từ thủ đô Banjul đến qua nhiều làng thôn xa, đều mang lòng ái ngại cho cảnh nghèo thiếu của dân tình.
Ngay cả các tours mang khách thăm thành phố cũng cho biết là Gambia còn sơ sài lắm. Thì cũng có những nhà bảo tàng, dinh thự, sở thú và mấy con vật đói ăn, đền thờ, cơ quan công quyền.. nhưng mọi thứ đều sơ sài, lủng củng đến tội nghiệp. Không thấy một trung tâm thương mại hay những cửa hàng gì xem cho khấm khá. Cũng chẳng có building hay cao ốc gì chứng tỏ Banjul tiến triển hay được sự chú ý của các nhà đầu tư ngoại quốc. Khu chợ Albert Market to rộng là nơi dân bản địa bán buôn, có nhiều hàng thủ công mời chào nhưng mọi thứ đều thô mộc đến mức khách chỉ biết biếu chút tiền cho người bán, do thấy họ nghèo thiếu quá..
Trên con đường lộ chính dẫn qua các làng mạc, có xanh ngát những đồn điền trồng cây palm và dừa lấy dầu. Ven hai mặt lộ là hàng quán lèo tèo của giới tiểu thương, vào trong là những xóm nhà tranh mái lá vô cùng lụp xụp, cả nhiều khu "ổ chuột" với người người nheo nhóc, khuôn mặt ghi đầy nét khăn khó của cuộc đời. Không ai bảo ai nhưng nhóm khách từ chuyến hải trình "Wonders of the Atlantic" đều thấm thía những ngậm ngùi..
Thuyền gỗ trên sông Ganbia thăm rừng tràm/mangrove có nhiều cá sấu, nơi một số hộ dân sống về ngành thu hoạch giống sò hàu nhỏ sống bám trên gốc rễ cây. Thịt sò được tách ra phơi khô mang bán trên tỉnh thành cho người dân chút chất đạm. Vỏ sò được gom thành đống đem đốt, xong đập nhuyễn ra chất bột vôi dùng pha trộn vào thức ăn nuôi gia cầm hay như phân bón cho hoa mầu.
Thăm một làng nhỏ cận kề, vào giữa trưa nên thấy cảnh ăn tập thể: nhiều thau nhôm đựng đầy cơm trộn lẫn với rau củ và những con cá nhỏ lỉa chỉa đầu đuôi xương xẩu. Người lớn trẻ nhỏ xúm quanh và theo tục lệ đạo Hồi, họ dùng tay phải lần gỡ xương, vo hỗn hợp thành miếng cho vào miệng. Thấy khách xa, có người lên tiếng: Chúng tôi nghèo lắm, xin quý vị giúp đỡ ít nhiều..
Như ở nhiều lục địa khác, dân nghèo Phi châu luôn mong mỏi sự quan tâm từ khách thăm, nên ở đâu cũng gặp những ánh mắt khẩn khoản, lời xin mong tha thiết.. Khiến các người bạn chung nhóm mỗi người một ý: *Giúp thì dễ thôi, nhưng sao cho xuể, mình du lịch chứ có phải đi làm từ thiện đâu, đây là bổn phận của chính quyền nước họ mà! / *Sao mà giải thích nổi bao khác biệt và bất công giữa các thân phận người nhỉ, càng suy nghĩ tôi càng chịu thua! /*Chúng ta được dậy bảo là có một đấng tối cao luôn thương xót nhân loại, mà mình luôn phải cầu nguyện và cảm tạ ân ban cho sự đầy đủ hàng ngày, vậy chẳng lẽ điều này không có nơi đây! / *Tôi chỉ tin vào khoa học thực nghiệm và những điều có lý giải chính đáng thôi, nên cho là tất cả mọi sự việc trên thế gian này đều là từ ngẫu nhiên của sự tiến hóa! /* Cứ cho là không thể giải thích vuông tròn nổi đi, vì chả lẽ có một đấng cao siêu nào mà lại nghiệt ngã và vô tâm đến như vầy cho thân phận giống dân này, và còn nhiều nữa, khi tất cả mọi người chúng ta đều là tạo vật của ngài!!
Cruise ship Oceania rời bến Banjul khi màn đêm xuống, nhìn thành phố cảng từ từ xa tầm mắt mà thấy thật nao lòng vì toàn thể quang cảnh trước mắt đều chìm trong bóng tối, thứ bóng đen âm u đến ngột ngạt, giam hãm phận người. Chỉ thấp thoáng lẻ lỏi vài chùm điện soi trên một số khu vực. Ban ngày khi vòng vo đã được biết là họ thiếu nguồn nước sạch đến trầm trọng rồi!!
*Năm 1977, "Roots" một TV Mini-Series của đài truyền hình Mỹ đã gây xúc động khắp nơi khi mang chủ đề về thân phận những người nô lệ da đen trên đất Mỹ, qua sách truyện của Alex Haley. Nhân vật chính là một thanh niên sinh năm 1750 trên xứ Gambia. Cuộc đời của cậu Kunta Kinte được tả qua phim từ khi cậu còn thơ thới yêu đời và yêu cô bạn làng trên bộ lạc cha ông, đến lúc bị quăng lưới chụp bắt như một con vật.. Và những hình ảnh khủng khiếp làm tê tái lòng khán giả, như khi cậu bị xiềng xích giam giữ trong gian nhà có "Door of No Return". Bị lôi xuống lòng tầu cùng chúng bạn là hàng lớp nhóm tù dây.. Nhìn mảnh đất quê hương xa dần trên sóng nước, phải sống giữa hầm tầu với những hành hạ khởi đầu và chết chóc.. Rồi bị mang đến một đồn điền trên đất Tân Thế Giới của các ông chủ da trắng, mà cuộc sống hàng ngày là những khổ ải không ngơi, bị xem thua xa giống vật. Cả cuộc trốn chạy bất thành khiến cậu Kunta Kinte bị hình phạt chặt đứt một nửa bàn chân... Tất cả đều là những sự thật lịch sử của dòng giống người da đen trên đất Mỹ. Đến ngày khởi xướng phong trào giải phóng nô lệ, và vấn nạn kỳ thị tiếp theo.. -Mục YouTube có giới thiệu bản này.
Huyền Anh - BTX69
*** *** ***
